Toren

Het begin

Bij aanvang van de bouw van de kerk waren velen teleurgesteld dat de bouw van de toren niet kon plaatsvinden. Daarop belegden enige invloedrijke parochianen, te weten:
• Jacob Peet Jz., bekende erfgooier en wethouder van Hilversum;
• Johannes Geradts, oprichter van het dagblad “De Gooi- en Eemlander”;
• J.F. Hintzen;
• H. Nieuwenhuijsen;
• A. Nieuwenhuijzen
een vergadering waarin men besloot tot oprichting van een “katholieke penningvereeniging” die zou proberen ook de bouw van de toren mogelijk te maken.

Van tijd tot tijd hield de Penningvereeniging een algemene vergadering, zo ook in april 1891. in een gedrukt verslag kon men toen onder meer lezen: “Onze verwachting werd overtroffen. Ruim 900 parochianen schreven op de inteekenlijsten in, en dat tot het aanzienlijke bedrag van f. 6.000 per jaar, dat is f. 60.000 in 10 jaar, – een bedrag, dat den onderbouw des torens tot 3,30 M. boven den nok der kerk bereids verzekert – en ook reeds ruimte laat voor een overschot, dat tot grondslag dienen kan voor de verder in ’t werk te stellen pogingen tot voltoooiing van ’t geheel”

De verwachting werd overtroffen, er kon een bedrag van € 32.385,65 (f. 71.368,57) aan het kerkbestuur worden overgemaakt waardoor de bouw van de toren een feit werd.

De torenbouw verliep voorspoedig

Op 7 november 1891 berichtte men: ”Op den toren der nieuwe R.K. kerk alhier, stond Woensdag de vlag in top, als teeken, dat het steenwerk voltooid is; eene tijdelijke afdekking wordt daar nu aangebracht, en deze wordt in het a.st. voorjaar door de spits vervangen.”
Een week later, namelijk op 13 november 1891, stormde het hevig in Hilversum. De storm schudde geweldig aan de besteigering van de in aanbouw zijnde toren, maar gelukkig hielden de steigers stand en kon het werk zonder onderbreking worden voltooid. De haan op de torenspits, kerkelijk symbool van de waakzaamheid en geheel uit koper gedreven, werd vervaardigd door de Hilversummer Th. Andriessen, eveneens parochiaan van de Vitus. Andriessen had destijds een loodgietersbedrijf aan de Spoorstraat 40.
De haan is in mei 1973 naar beneden gehaald door Frans Stam uit Warmenhuizen. De heer Stam (75) is in 2004 nog in Hilversum bij de indrukwekkende steiger om de toren komen kijken en vertelde toen hoe hij in 1973 zelf zonder steigers met alleen een paar touwen en een bootmansstoeltje langs de spits omhoog geklommen is naar het kruis. Hij had er wel een paar slapeloze nachten aan beleefd zo vertelde hij.
Tijdens de herstelwerkzaamheden van de torenhaan destijds in de werkplaatsen in Warmenhuizen vonden de restaurateurs in het inwendige van de haan nog een praktisch vergane oorkonde waarvan alleen het jaartal 1892 nog juist leesbaar was.

Bij terugplaatsing van de haan op maandag 28 mei 1973 is een nieuwe oorkonde gemaakt met de volgende tekst:
Op woensdag 9 mei 1973 werd ik door Franciscus Stam -geboren te Warmenhuizen op 19 januari 1929 – van het kruis der St,Vitustoren onder grote belangstelling omlaag gebracht. In Warmenhuizen werden mijn slagpennen, kam en kop met nieuw bladgoud bekleed. Op maandag 28 mei 1973 werd ik zo weer op mijn hoge post geplaatst, nadat ik ook weer draaiend ben gemaakt. Moge deze haan een teken zijn van een wakende parochiegemeenschap die de boodschap moet verkondigen van een nieuwe dag, nieuw licht en nieuw leven.

Hilversum, 28 mei 1973
Johannes Gerardus van Veen, pastoor
Hermanus, Antonius Schrama, kapelaan
Geschreven door Johannes W.M. v.d.Berg

De Vitustoren in Hilvrsum staat in de lijst van hoogste kerktorens in Nederland op de 4e plaats (zie hoogste kerktorens in Nederland) De immense hoge toren maakte op de bevolking van Hilversum van toen een grote indruk. Zelfs in dichtregels werd het bouwwerk bezongen. Zo lezen we op 12 december 1891:
En nu, Hilversum! Uw toren
Wat voor lessen doet hij hooren?
Al is hij nog niet voltooid
Wat hij leer’ in later jaren,
Nu reeds wil hij ons verklaren
O, vergeten wij het nooit!-
Dat de mensch al veel vermag
Als hij ’t wil met hart en zinnen;
Och, bracht ieder dag aan dag
Zich die wijze les te binnen!

Het vergulde kruis

De nieuwbouw van de kerk en toren vorderde gestaag. Op dinsdag 3 mei 1892 kon rond vijf uur in de middag het vergulde kruis op de nieuwe toren geplaatst worden. Dit kruis, vervaardigd door de Fa. Bijlard uit Hilversum, is negen meter lang en weegt 780 kilo. Het was een geschenk van Johan de Man. In de koperen bal, die als voetstuk van het kruis dient, werd een perkamenten oorkonde gesloten waarop de naam van de schenker werd vermeld en het volgende gedicht van Jacob Peet:

Aan Johan de Man,
Uw kruis, mijn vriend, verheft zich plechtig, fier,
En kroont den nieuwen Reus; van ’t oude Gooi
De spits, omwaaid door Nederlands banier,
Torst voortaan ’t gouden kruis, zoo slank en mooi.
’t Was schoon gedacht, te kronen ’t prachtsieraad Van ’t forsche kerkgebouw, dat daar nu staat
Als ’t schoonst kunstproduct van de gothiek
Der eeuw, die sterft zooals heel d’eeuwenkliek.
Zoo lang uw kruis zal schitteren op dit werk,
Van heinde en ver de wand’laar ’t ziet langs ’t zwerk.
Zoo lang blijve onbesmet Uw ziel op aard
Of zetelt reeds bij God, U alles waard.
Jacob Peet Jz.
Hilversum, Kruisvinding MDCCCXCII

Helaas werd deze vreugdevolle dag overschaduwd door de plotselinge dood van Pastoor Jansen. Nauwelijks was het kruis op de toren geplaatst, of een hartaanval maakte een abrupt einde aan het leven van de Parochieherder. Zijn portret, geschilderd door Van den Heuvel te Utrecht, werd in juli 1899 aan de pastorie geschonken

De torenbrand in 1914

Op 2 oktober 1914 is er brand geweest in de toren. Deze is veroorzaakt door een loodgieter van de toenmalige firma C. Schuurmans. De aannemer Jean H. van Groenendael, uitvoerder tijdens de bouw van de kerk werd geraadpleegd. De schade werd toen bepaald op € 839 (ƒ 1.850). Ook maakte van Groenendael een tekening voor de uit te voeren herstellingen in en aan de toren. Tijdens de torenrestauratie in 2003-2004 waren de sporen van deze brand nog duidelijk zichtbaar, door geblakerd hout, in de uurwerkkast aan de kant van de pastorie.

Op 28 december 1914 teisterde een hevige storm het kruis waardoor het zodanig verbogen was dat het naar beneden gehaald moest worden. Nadat de boom van het kruis 35 cm was ingekort en de ijzeren veren waren verzwaard, werd het kruis op 25 mei 1915 weer op de torenpunt geplaatst.

De restauratie

Tijdens de restauratie van de toren in 2003/2004 heeft het Kruis zijn orginele lengte en kleurstelling weer teruggekregen en is voorzien van bladgoud accenten. Tevens is er een extra oorkonde in de loden buis van de koperen bol geplaast met de volgende tekst:

“Lumen gentium cum sit Christus…”
Terwijl de wereld toeziet hoe de bodem van de planeet Mars wordt onderzocht …, 
terwijl in Nederland prinses Amalia in goede gezondheid opgroeit… 
terwijl er in Hilversum druk wordt gedebatteerd over de verkeersproblemen… 
wordt de toren van onze Vituskerk vakkundig gerestaureerd.

Onder grote belangstelling werden op 6 november 2003 het kruis en de haan naar beneden gehaald voor een grondige restauratie. Bij deze werkzaamheden is de boom van het kruis weer met 35 cm verlengd. De oorspronkelijke kleurstelling is weer aangebracht en de weerhaan trekt opnieuw alle aandacht door het nieuwe bladgoud en door z’n beweeglijkheid. 

Vitus, o Vitus, jij parel van het Gooi,
wij zien je al van verre staan, jij bent zo wondermooi!
Vanwaar je komt: jij wijst de weg, jouw toren zien wij staan
en al jouw klokken galmen luid de weg die wij moeten gaan.

Met het herplaatsen van kruis en haan geeft onze RK parochie H.Vitus en H.Willibrord uiting aan haar verantwoordelijkheid om als geloofsgemeenschap Christus als het licht van alle volken aan alle mensen hier te presenteren.

Hilversum, februari 2004.
G.H.B. Bruggink, pastoor- deken
J.L.J.M. Meijer, diaken

Stormschade 2007

Tijdens de zeer zware storm op 18 januari 2007 met windstoten tot 130 km/h heeft het in 2004 gerestaureerde torenkruis van de Vitustoren op bijna 100 m hoogte enkele uren achtereen abnormaal heen en weer gezwaaid op de torenspits.Gelukkig heeft dit toen geen ongelukken of schade veroorzaakt maar metingen vanaf de grond hebben aangetoond dat het kruis door de storm een blijvende vervorming heeft opgelopen. De situatie rond de Vituskerk was op 18 januari 2007 zo alarmerend dat de Schapenkamp door de politie voor het verkeer moest worden afgesloten. Om verder risico bij een volgende zware storm uit te sluiten en de zichtbare scheefstand van het kruis op te heffen heeft het kerkbestuur in overleg met de kerkverzekeraar besloten om het torenkruis door deskundigen te laten onderzoeken en waar nodig te doen herstellen.

Het 9 meter lange kruis is op donderdag 13 december 2007 met behulp van twee grote kranen van de torenspits gehesen en naar de werkplaats van de smid afgevoerd voor nader onderzoek. Deze hijsklus kon geheel vanaf het kerkplein worden uitgevoerd met twee grote kranen. Een derde kleinere kraan was nodig om de twee grote hijskranen op te bouwen. Eén kraan werd ingezet om medewerkers van de aannemer in een bakje omhoog te brengen om het kruis te demonteren terwijl met de andere kraan het kruis is verwijderd. Vooraf werd eerst de torenhaan die los op het kruis staat naar beneden gebracht. Op de torenhaan waren duidelijk de sporen van blikseminslagen te zien.De torenspits is vervolgens voorzien van een tijdelijke opvanger voor de bliksem in de vorm van een kruis en doorgekoppeld naar de bestaande bliksemafleidingsinstallatie op de toren.

Blikseminslag 10 juli 2010

Op YouTube vonden we dit filmpje van een buurtbewoner die de blikseminslag op de kerktoren op zaterdagavond 10 juli gefilmd heeft. Op 27 seconden vindt de inslag plaats. Zoals je kunt zien is daarna de wijzerplaat verlichting uit en is de klok stil blijven staan op 22:45 uur. Dankzij de bliksemafleiders die tijdens de restauratie allemaal zijn vernieuwd heeft de bliseminslag geen mechanische schade aan de torenspits toegebracht. Door de elektrische ontlading is er wel behoorlijke schade aan diverse elektronische apparatuur in en rond de kerk toegebracht ondanks alle extra overspanningsbeveiligingen die zijn aangebracht om het risico van inductieschade te beperken.

Kruis en Haan prijken weer op de toren

Sinds dinsdagochtend 20 mei 2008 is de toren weer “compleet”. Nadat op 13 december 2007 het kruis en de haan voor reparatie van de stormschade verwijderd waren is het smeedijzeren kruis uit 1892 in de werkplaats van de smid opnieuw gericht en in overleg met de constructeur en de assuradeur op enkele plaatsen versterkt. Het kruis is weer voorzien van nieuwe conserverende verflagen en op enkele plaatsen is het bladgoud bijgewerkt. De herplaatsing is precisiewerk waarvoor redelijk windstil weer is vereist. Er waren weer twee 250 tons kranen en een kleine kraan voor nodig om het gevaarte met een gewicht van 750 kg op bijna 100 meter hoogte weer op de torenspits te bevestigen.

Het kruis stond gelukkig in een keer goed op de spits en nadat vanuit alle windrichtingen door alle belanghebbenden beoordeeld was of het goed recht stond is het definitief vastgezet door de smid. Belangrijk is dat het kruis met zijn vier windveren mooi aansluit op de torenspits en dat hier geen ruimte meer tussen zit. Hierna was het de beurt aan de, eveneens bijgewerkte, haan om naar boven gehesen te worden en weer bovenop de toren te gaan schitteren. De haan kan vrij draaien op een kogel en op de roesvrijstalen spil boven op het kruis. Wij hopen allemaal dat we het kruis en de haan de komende tientallen jaren niet meer beneden zullen zien.

Jacob Peet , veelzijdig parochiaan

De voorzitter van de R.K. Penningvereeniging was Jacob Peet, parochiaan van de Sint-Vitus. Hij werd geboren in 1831 en stierf op 14 april 1914. Jacob Peet, slager van beroep, woonde op het adres Herenstraat 69. Zijn “Vleesch-houwerij en Varkensslagerij” stonden in hoog aanzien. Daarom had hij het voorrecht zicht “Hofleverancier van H.M. Koningin Wilhemina” te mogen noemen. Jacob Peet stond in het toenmalige Hilversum in hoog aanzien. Zo was hij een bekende erfgooier. Als voorman van de erfgooiers behartigde hij hun belangen met verve. Niet voor niets is daarom in de Erfgooiersbuurt een straat naar hem genoemd. Daarnaast was Peet lid van de gemeenteraad sinds 1888 en wethouder van 1892 tot aan zijn dood in 1914. In deze functie heeft hij ook enige tijd het locoburgemeesterschap op zich genomen. Zoals reeds gezegd was Jacob Peet parochiaan van de Vitus in hart en nieren. In de tijd van de voormalige kerk al was hij lid van de commissie, die belast was met het opstellen van het reglement van het parochiële zangkoor St. Caecilia dat op 22 december 1867 onder meer door hem werd getekend. Hijzelf was ook lid van dat zangkoor. Daarnaast bespeelde hij meer dan zestig jaar het van den Brink orgel uit 1859. Peet bezat ook de gave van de dichtkunst. Toen de kerktoren was voltooid, schreef hij een gedicht van drie coupletten dat op een perkamenten oorkonde geschreven, in de koperen bal van het torenkruis wordt bewaard.  

Johannes Geradts, bescheiden boekhandelaar

Evenals Jacob Peet was ook Johannes Geradts, vice-voorzitter van de R.K. Penningvereeniging, een parochiaan van de Vitus. Ook hij had, evenals Jacob Peet, zitting in de gemeenteraad, namelijk van 1901 tot 1919. Geradts was in 1871 de oprichter van het dagblad “De Gooi- en Eemlander”, voordien Nieuwsblad van het Gooi geheten. Dit blad, dat hij praktisch helemaal zelf vol schreef, werd toen gedrukt in een pand in de Langestraat hoek Zon- en Maanstraat, waar Geradts ook een boekwinkel en een uitgeverij dreef. Johannes Geradts huwde op 12 september 1867 met Elisabeth Nierman. Vier jaar later stierf zij. Johannes Geradts heeft veel bijgedragen tot de verfraaiing van de Sint Vituskerk. Zo ijverde hij niet alleen voor de bouw van de toren, maar schonk hij ook het Sint-Jozef altaar en de tegelvloer ervoor. Ook de ramen boven dat altaar zijn schenkingen van hem. In 1917, toen Gerards 80 jaar geworden was, besloot de gemeenteraad, ondanks protesten van Geradts, een straat naar hem te vernoemen. Johannes Geradts stierf op 19 januari 1925, 88 jaar oud. Op 4 maart 1955, bij de ingebruikname van het Gulden Boek der Gemeente Hilversum, werd zijn naam daarin opgenomen